Ο κερατόκωνος είναι μία πάθηση του κερατοειδούς χιτώνα του ματιού, δηλαδή του διαφανούς τμήματος που υπάρχει μπροστά από την ίριδα. Παλαιότερα πιστεύαμε ότι είναι μία σπάνια πάθηση, αλλά πλέον με τις σύγχρονες μεθόδους που μας επιτρέπουν να τον διαγνώσουμε, έχει βρεθεί ότι δεν είναι και τόσο σπάνια. Στην Ελλάδα οι ασθενείς με καρατόκωνο υπολογίζονται σε πάνω από 20.000 (συχνότητα ~2/1000 κατοίκους).

Στον κερατόκωνο, ο κερατοειδής λεπταίνει σε μία περιοχή και αρχίζει να δημιουργεί μία προσεκβολή προς τα έξω παίρνοντας κωνικό σχήμα (εξ ου και η ονομασία του). Προσομοιάζει σε μεγάλο βαθμό με αυτό που παθαίνει ένα παλιό λάστιχο αυτοκινήτου το οποίο λεπταίνει και σχηματίζει στο πλάι του μία προσεκβολή.

Η αιτιολογία του κερατόκωνου δεν είναι γνωστή. Ενοχοποιούνται δομικές η μεταβολικές ανωμαλίες στο επίπεδο του κερατοειδούς (επιθήλιο και στρώμα) που ενδεχομένως είναι γενετικά προκαθορισμένες. Ωστόσο η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει ένα σχετικά μικρό ρόλο, διότι μόνο 6-8% των ασθενών με κερατόκωνο έχουν συγγενείς με την ίδια πάθηση. Κατά συνέπεια η ασθένεια φαίνεται ότι είναι πολυπαραγοντική, δηλαδή ότι πρέπει να συντρέχουν πολλοί παράγοντες μαζί για να εμφανιστεί.

Ο κερατόκωνος είναι σχεδόν πάντα αμφοτερόπλευρος (δηλαδή και στα δύο μάτια) και πάντα ασύμμετρος, δηλαδή πάντα στο ένα μάτι σε μεγαλύτερο βαθμό από το άλλο.

Τα συμπτώματα του κερατόκωνου είναι η θόλωση της όρασης και η προοδευτική αύξηση του αστιγματισμού και της μυωπίας. Ιδίως ο αστιγματισμός, ο οποίος δεν μεταβάλλεται φυσιολογικά σε νέους ενήλικες, είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό το οποίο μας οδηγεί στην υποψία και τη διερεύνηση για την ύπαρξη κερατοκώνου. Πέραν όμως από τη συχνή αλλαγή της συνταγής των γυαλιών, αργότερα, ακόμα και με ισχυρότερα γυαλιά, ο ασθενής παύει να έχει πλέον ικανοποιητική όραση.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ
Παρόλο που η υποψία για κερατόκωνο τίθεται κλινικά (ελάττωση της όρασης και αύξηση της συνταγής των γυαλιών και ιδίως του αστιγματισμού), η διάγνωση τίθεται με τη βοήθεια ειδικών εξετάσεων οι οποίες είναι οι εξής:

ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΙΚΗ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΚΕΡΑΤΟΕΙΔΟΥΣ
Η τοπογραφία του κερατοειδούς αποτελεί ψηφιακή υπολογιστική επεξεργασία της επιφάνειας του κερατοειδούς και μας δίνει πολλές χρήσιμες πληροφορίες όσον αφορά στο σχήμα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Αυτές οι πληροφορίες δεν είναι απλά χρήσιμες αλλά απαραίτητες στον ειδικευμένο οφθαλμίατρο που ασχολείται με την διάθλαση και τις παθήσεις του κερατοειδούς. Η ψηφιακή πληροφορία απεικονίζεται σε διάφορους τοπογραφικούς χάρτες.

Η τοπογραφική απεικόνιση μας δίνει την θέση (το ύψος και το πλάτος) της κερατοειδικής ανωμαλίας, το μέγεθός της και, με συχνή επανάληψη των εξετάσεων, την σταθερότητα ή μη της ανωμαλίας στον χρόνο. Επίσης με την χρήση του κατάλληλου λογισμικού η τοπογραφία μπορεί να βοηθήσει στην εφαρμογή ημίσκληρων αεροδιαπερατών φακών επαφής. Ακόμη, σε περίπτωση που αποφασιστεί χειρουργική αποκατάσταση του κερατοκώνου, η τοπογραφία αποτελεί έναν οδηγό για το είδος της επέμβασης που πρέπει να επιχειρηθεί.

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΙΚΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ (WAVEFRONT)
Με τη βοήθεια της τεχνολογίας είναι δυνατή η απεικόνιση του μετωπικού κύματος του οφθαλμού και του κερατοειδούς ειδικότερα. Συγκρίνοντας το ιδεατό από το πραγματικό μέτωπο κύματος του κερατοειδούς μπορούμε να μετρήσουμε τις ανά σημείο κερατοειδικές διαφορές και να σχεδιάσουμε ακριβείς και απόλυτα εξατομικευμένες διορθώσεις με Excimer Laser τελευταίας γενιάς.

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΑΧΥΜΕΤΡΙΑ
Δεδομένου ότι ο κερατοειδής λεπταίνει στον κερατόκωνο, είναι δυνατό να απεικονίσουμε με διάφορες μεθόδους το πάχος του ανά σημείο. Με τον τρόπο αυτό παίρνουμε επιπλέον κλινικές πληροφορίες τόσο για τον βαθμό του κερατοκώνου όσο και για την μέθοδο εκλογής που είναι ιδανική για την αντιμετώπισή του.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ – ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι και μέθοδοι για την αντιμετώπιση του κερατοκώνου οι οποίες εφαρμόζονται εξατομικευμένα ανά μάτι και ασθενή ανάλογα με τον βαθμό και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.

ΜΗ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ

ΓΥΑΛΙΑ
Αρχικά μόνο η συνταγογράφηση γυαλιών υψηλού αστιγματισμού βελτιώνει την όραση. Ο ασθενής σύντομα παραπονιέται ότι η όραση του χειροτερεύει ή ότι τα γυαλιά δεν τον βολεύουν πια. Η νέα διάθλαση που θα επιχειρηθεί από τον οφθαλμίατρο σχεδόν πάντα δεν θα ικανοποιήσει απόλυτα τον ασθενή. Ο λόγος είναι ότι η παραμόρφωση του κερατοειδούς είναι εντελώς αδύνατο να διορθωθεί σε κάθε της σημείο από γυαλιά. Για το λόγο αυτό συστήνεται στον ασθενή να κρατά και τα παλιά του γυαλιά γιατί η καινούργια συνταγή μπορεί να μην έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα τουλάχιστον αρχικά.

ΦΑΚΟΙ ΕΠΑΦΗΣ
Οι συνηθισμένοι μαλακοί φακοί επαφής δυστυχώς δεν έχουν καλύτερα αποτελέσματα από τα γυαλιά. Οι φακοί επαφής με αστιγματισμό (τορικοί) που διορθώνουν μέρος του αστιγματισμού είναι δυνατόν να βοηθήσουν ένα μικρό ποσοστό ασθενών

Οι κερατκωνικοί φακοί επαφής, οι οποίοι είναι σχεδιασμένοι ειδικά για την πάθηση αυτή, δίνουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα από τους απλούς. Οι φακοί αυτοί αποτελούν μέθοδο εκλογής για την αντιμετώπιση, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια, του κερατοκώνου σε μεγάλο ποσοστό ασθενών.

ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ
Πέρα από τα γυαλιά και τους φακούς επαφής η σύγχρονη οφθαλμολογία έχει κάνει μεγάλα βήματα σε ότι αφορά στην ριζική αντιμετώπιση του κερατοκώνου. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται δεν είναι όλες κατάλληλες για όλους τους ασθενείς, οπότε η επιλογή τους γίνεται από τον χειρουργό οφθαλμίατρο σε συνεννόηση και συμφωνία βέβαια με τον κάθε ασθενή:

ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΚΟΛΛΑΓΟΝΟΥ (UVA COLLAGEN CROSS LINKING)
Στη Διασύνδεση Κολλαγόνου χρησιμοποιείται η Βιταμίνη Β1 (Ριβοφλαβίνη) στην επιφάνεια του κερατοειδούς με ταυτόχρονη επίδραση ειδικού φωτός συγκεκριμένου μήκους κύματος και ενέργειας. Με τη μέθοδο αυτή είναι δυνατή η βελτίωση των βιολογικών μηχανικών ιδιοτήτων του κερατοειδούς, δηλαδή σκλήρυνση του, οπότε παύει να είναι χαλαρός και ελαστικός και διατηρεί σταθερή την καμπυλότητα του με το πέρασμα του χρόνου.

Τα αποτελέσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά όσον αφορά στην σταθεροποίηση του κερατόκωνου. Σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα παρατηρείται και μια στατιστικά σημαντική μείωση της καμπυλότητας, δηλαδή βελτίωση του κερατοκώνου που συχνά μεταφράζεται και σε βελτίωση της όρασης.

Δεν έχουν παρατηρηθεί επιπλοκές στον οφθαλμό η στον ασθενή από τη χρήση της συγκεκριμένης ακτινοβολίας πάνω στο μάτι στο πλαίσιο της εγκεκριμένης αυτής θεραπείας. Η εφαρμογή της θεραπείας γίνεται σε ελεγχόμενες συνθήκες και ολοκληρώνεται σε μία μόνο συνεδρία διάρκειας 30 λεπτών. Δεν χρησιμοποιούνται παρά μόνο σταγόνες που ενσταλλάσονται πάνω στο μάτι αφού αφαιρέσουμε τμήμα μόνο του επιθήλιου του κερατοειδούς. Στο τέλος της θεραπείας τοποθετείται ειδικός θεραπευτικός φακός επαφής για λίγες ημέρες.

Όλα τα στοιχεία μετρήσεων μέχρι τώρα δείχνουν μια αξιοσημείωτη σταθερότητα ή και βελτίωση των κερατομετρικών δεικτών που διαρκεί χρόνια μετά από μία μόνο θεραπεία. Ανάλογα με την πάθηση, την ηλικία και την ανταπόκριση του ασθενούς στην πρώτη θεραπεία με δεδομένο την φυσιολογική αναδιάταξη του κολλαγόνου στον κερατοειδή, υπάρχει πιθανότητα ένα πολύ νεαρό άτομο να ξαναχρειαστεί νέα θεραπεία τρία με δέκα χρόνια μετά την πρώτη θεραπεία.

Όσον αφορά στην ηλικία του ασθενούς αυτή δεν είναι καθοριστική. Δεν έχουμε λόγο να αναβάλλουμε μια θεραπεία σε ένα παιδί 14 ετών όταν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις επιδείνωσης (συνήθως μη αναστρέψιμης) των κερατοειδικών μετρήσεων.

Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται και σε κερατεκτασία, δηλαδή αστάθεια του κερατοειδούς μετά από εγχείρηση διόρθωσης ενός διαθλαστικού σφάλματος (μυωπία, αστιγματισμός κλπ) με Excimer Laser. Φαίνεται επίσης ότι μπορεί να έχει και ένδειξη χρήσης σε βαριές μολύνσεις και φλεγμονές του κερατοειδούς αν και η χρήση του σε τέτοιες περιπτώσεις θεωρείται πειραματική.

ΑΣΤΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΕΝΔΟΦΑΚΟΙ
Η χρήση τους είναι ενδεδειγμένη σε περιπτώσεις κερατόκωνου που δεν εξελίσσεται και που η όραση με πολύ υψηλούς βαθμούς μυωπίας και αστιγματισμού είναι ικανοποιητική. Οι φακοί αυτοί τοποθετούνται συνήθως στον πρόσθιο θάλαμο του οφθαλμού μπροστά από τον φυσικό φακό από μικρή τομή με μικροχειρουργική επέμβαση και το οπτικό αποτέλεσμα είναι άμεσο.

ΕΝΔΟΚΕΡΑΤΙΚΟΙ ΔΑΚΤΥΛΙΟΙ
Είναι ένα ή δύο μικροσκοπικά ενθέματα από πλαστικό υλικό που τοποθετούνται με μικροχειρουργική επέμβαση διάρκειας 15 λεπτών μέσα στον κερατοειδή χιτώνα αλλά εκτός της κοιλότητας του οφθαλμού. Η ένθεση τους γίνεται στην περιφέρεια του κερατοειδούς και εκτός της οπτικής ζώνης του κερατοειδούς. Με την εισαγωγή τους πετυχαίνουμε την μηχανική ενίσχυση και την αύξηση της τάσης των ινιδίων του κολλαγόνου του στρώματος του κερατοειδή. Με τον τρόπο αυτό βελτιώνεται η ομαλότητα του κερατοειδούς και αντίστοιχα η όραση του ασθενούς, Συνήθως παρά την βελτίωση ο ασθενής χρειάζεται να συνεχίσει να κάνει χρήση γυαλιών όρασης. Οι δακτύλιο αυτοί μπορούν να αντικατασταθούν ή να αφαιρεθούν αν χρειαστεί, οπότε η διαδικασία είναι πλήρως αναστρέψιμη.

ΚΕΡΑΤΟΠΛΑΣΤΙΚΗ (ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΚΕΡΑΤΟΕΙΔΟΥΣ)
Με την μέθοδο αυτή γίνεται αντικατάσταση του κεντρικού τμήματος του κερατοειδούς από μόσχευμα υγιούς δότη. Διακρίνεται σε δύο μεγάλες κατηγορίες κυρίως, την διαμπερή κερατοπλαστική και την μερικού πάχους κερατοπλαστική.

Η διαμπερής κερατοπλαστική είναι η πιο συνηθισμένη εγχείρηση για τον προχωρημένο κερατόκωνο. Κατά την διάρκεια της επέμβασης αυτής γίνεται μεταμόσχευση ολόκληρου του κεντρικού τμήματος του κερατοειδή που πάσχει με μόσχευμα από υγιή δοτή. Η επέμβαση γίνεται συνήθως με χρήση τοπικής αναισθησίας. Ο νέος κερατοειδής τοποθετείται με πολύ λεπτά ράμματα στη θέση του κερατοειδή του ασθενούς που έχει αφαιρεθεί. Η βελτίωση της όρασης δεν είναι άμεση αλλά σταδιακή και χρειάζονται αρκετοί μήνες για το τελικό αποτέλεσμα.

Στην μερικού πάχους κερατοπλαστική γίνεται αφαίρεση του πρόσθιου μόνο τμήματος του στρώματος ενώ το οπίσθιο τμήμα του στρώματος και το ενδοθήλιο του κερατοειδούς του ασθενούς παραμένει ανέπαφο. Αφού διαχωριστεί ο κερατοειδής (σε βάθος 75-95%) με την βοήθεια, ειδικών εργαλείων μικροχειρουργικής, ειδικών αυτοματοποιημένων μικροκερατόμων ή ειδικών Laser ο χειρουργός αφαιρεί το πρόσθιο πέταλο του κερατοειδούς που νοσεί και το αντικαθιστά με κερατοειδή από δότη στον οποίο έχει αφαιρεθεί το ενδοθήλιο ή και το οπίσθιο τμήμα του κερατοειδούς. Το μόσχευμα αυτό τοποθετείται με την βοήθεια πολύ λεπτών ραμμάτων. Η επέμβαση γίνεται όπως και η διαμπερής κερατοπλαστική με χρήση τοπικής αναισθησίας.