Είναι η πάθηση κατά την οποία ένα μάτι δεν βλέπει τόσο καλά, δηλαδή έχει μικρότερη οπτική οξύτητα από το φυσιολογικό, φορώντας ακόμη και τα κατάλληλα γυαλιά. Συνήθως η αμβλυωπία αφορά στο ένα από τα δύο μάτια, όμως υπάρχουν περιπτώσεις όπου αφορά και τα δύο.
Κατά τη γέννηση ενός παιδιού, η όραση είναι ατελής και τα πρώτα 6 με 8 χρόνια της ζωής του είναι κρίσιμα για την ανάπτυξή της. Ο εγκέφαλος, σε φυσιολογικές συνθήκες, λαμβάνει πληροφορίες και από τα δύο μάτια με σκοπό να τις συνδυάσει και να αναπτύξει την ικανότητα να βλέπει και να αντιλαμβάνεται τα οπτικά ερεθίσματα.
Αν για οποιονδήποτε λόγο το ένα από τα δύο μάτια «στέλνει» θολή εικόνα στον εγκέφαλο, τότε αυτός το απομονώνει, σταματάει τη διαδικασία ανάπτυξης των συνάψεων με αυτό και συγκεντρώνεται στο «καλό» μάτι. Με απλά λόγια σταματάει η διαδικασία της «καλωδίωσης» του «κακού» ματιού με τον εγκέφαλο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το μάτι δεν είναι κάθόλου «τεμπέλικο» και λειτουργεί κανονικότατα, όμως δεν έχει όπως θα λέγαμε «καλό σήμα». Αν το πρόβλημα δεν λυθεί εγκαίρως, δηλαδή μέχρι το τέλος της ανάπτυξης της όρασης (8 ή το πολύ 10 ετών), τότε η αμβλυωπία παραμένει σε όλη την υπόλοιπη ζωή του παιδιού χωρίς να μπορεί να διορθωθεί μελλοντικά με κανέναν τρόπο.
Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους μπορεί κάποιο μάτι να αναπτύξει αμβλυωπία, όμως οι συνηθέστεροι είναι η ανισομετρωπία και ο στραβισμός. Ανισομετρωπία ονομάζεται η κατασταση κατά την οποία υπάρχει διαφορά στο διαθλαστικό σφάλμα μεταξύ των δύο ματιών. Σε αυτή την περίπτωση το ένα μάτι έχει «περισσότερους βαθμούς» υπερμετρωπίας, μυωπίας ή αστιγματισμού από το άλλο. Στραβισμός ονομάζεται η κατάσταση κατά την οποία τα μάτια δεν είναι «ευθυγραμισμένα» μεταξύ τους. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις το μάτι με την πάθηση θα αναπτύξει αμβλυωπία (θα «τεμπελιάσει»). Άλλοι λόγοι, πιο σπάνιοι, είναι η βλεφαρόπτωση, η θόλωση του κερατοειδούς, ο καταρράκτης και η υψηλή αμετρωπία.
Είναι προφανές λοιπόν το πόσο σημαντικό και κρίσιμο είναι οποιοδήποτε τέτοιο πρόβλημα να ανακαλυφθεί όσο το δυνατόν νωρίτερα και να αντιμετωπισθεί. Η αντιμετώπιση γίνεται αφού προσδιοριστεί η αιτία. Συνήθως χρειάζεται το παιδί να φορέσει γυαλιά ώστε να εξασφαλίσουμε ότι και τα δύο μάτια προσφέρουν εξίσου καθαρές εικόνες στον εγκέφαλο. Στις περισσότερες όμως περιπτώσεις αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Χρειάζεται επιπροσθέτως να κλείνουμε περιοδικά για μερικές ώρες το «καλό» μάτι ώστε να αναγκασουμε τον εγκέφαλο να χρησιμοποιήσει το «τεμπέλικο» μάτι και έτσι αυτό να «δυναμώσει», δηλαδή να αυξηθεί η οπτική του οξύτητα. Χρειάζεται τακτική παρακολούθηση από τον οφθαλμίατρο ώστε να γίνονται οι απαραίτητες τροποιήσεις στην θεραπεία ανάλογα με την εξέλιξη της πάθησης. Αν η αιτία είναι ο στραβισμός μπορεί να χρειαστεί να γίνει χειρουργείο κάποια στιγμή κατά την παιδική ηλικία, ώστε να «ευθυγραμιστούν» τα μάτια μεταξύ τους και να μπορούν να προσφέρουν την απαραίτητη τρισδιάστατη όραση και αντίληψη.
Για τη διάγνωση και αντιμετώπιση της αμβλυωπίας, αλλά και άλλων πιο σπάνιων και σοβαρών ασθενειών, είναι απαραίτητο να πραγματοποιείται σε όλα τα παιδιά εξέταση από εξειδικευμένο οφθαλμίατρο. Δυστυχώς, η κατάργηση του υποχρεωτικού οφθαλμολογικού ελέγχου πριν την έναρξη του σχολείου, μας έχει φέρει αντιμέτωπους με περιπτώσεις παιδιών με σοβαρό οφθαλμολογικό πρόβλημα, το οποίο, λόγω καθυστέρησης στη διάγνωσή του, είναι αδύνατον να αντιμετωπισθεί, τουλάχιστον με την ίδια επιτυχία που θα μπορούσε αν είχε ανακαλυφθεί νωρίτερα. Συνιστάται να γίνεται στα παιδιά οφθαλμολογικός έλεγχος σε ηλικία 6 μηνών, 2-3 ετών και πριν ξεκινήσουν το σχολείο, ώστε να εξασφαλισθεί η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση τυχών οφθαλμολογικών παθήσεων.
Είναι ανεκτίμητο να καταφέρουν οι γονείς, με τη βοήθεια του οφθαλμιάτρου, να προσφέρουν στο παιδί τους το σημαντικότατο εφόδιο της καλής όρασης και από τα δύο μάτια για όλη του τη ζωή.
